Δευτέρα 12 Δεκεμβρίου 2011

Ο Πάπυρος από το Δερβένι - Ο «Πάπυρος από το Δερβένι»

Ο «Πάπυρος από το Δερβένι» είναι ένας αρχαίος πάπυρος – μοναδικός στο είδος του. Το κείμενο που περιέχει είναι μια φιλοσοφική και αλληγορική ερμηνεία ενός Ορφικού ποιήματος που ασχολείται με την θεογονία (τη γέννηση των θεών) και φαίνεται να προέρχεται από τη φιλοσοφική τάση που έκφραζε μια πιο «φιλοσοφημένη» τάση ανάμεσα στους Ορφικούς, ή ίσως ο Αναξαγόρας, αν και οι «υποψήφιοι» συγγραφείς του είναι πολλοί.


Δερβένι


Γράφτηκε στα χρόνια του Πελοποννησιακού Πολέμου – στην εποχή του Περικλή, του Σωκράτη και του Πλάτωνα! Ενώ τάφηκε μαζί με τον ιδιοκτήτη του πάπυρου κάπου εκατό χρόνια αργότερα, στα χρόνια του Φίλιππου της Μακεδονίας, του Αλέξανδρου και του Αριστοτέλη! Αυτό σημαίνει ότι είναι το παλαιότερο Ελληνικό, Ευρωπαϊκό και γενικά «δυτικό» χειρόγραφο (σε φθαρτό υλικό) που έχει βρεθεί.


Ο Πάπυρος από το Δερβένι, βρήκε το 1962 στο Δερβένι της Θεσσαλονίκης, σ’ ένα σημείο όπου βρέθηκαν αρκετοί τάφοι κοντά στην αρχαία πόλη Λητή (εκείνα τα χρόνια η Θεσσαλονίκη δεν είχε «χτιστεί» ακόμα). Ανακαλύφθηκε μισοκαμένος ανάμεσα στις στάχτες κάποιας αρχαίας νεκρικής πυράς στον τάφο ενός ευγενούς. Ο τάφος χρονολογείται από το τρίτο τέταρτο του 4ου π.Χ. αιώνα, γύρω στο 330 π.Χ. δηλαδή, στα χρόνια όπου ο Αλέξανδρος ξεκινούσε για την Ανατολή. Ο ίδιος ο πάπυρος όμως δεν ήταν καινούργιος όταν κάηκε. Πρέπει το κείμενό του να γράφτηκε εκατό χρόνια νωρίτερα, τον 5ο π.Χ. τον «χρυσό αιώνα» της κλασικής Ελληνικής αρχαιότητας, γύρω στο 420 π.Χ., όταν ακόμα ζούσαν ο Σωκράτης, ο Πλάτωνας και οι άλλοι.


Είναι μοναδικός γιατί αποτελεί το παλαιότερο Ελληνικό κείμενο που έχει βρεθεί. Το κλίμα της Ελλάδας δεν ευνοεί την διατήρηση παπύρων. Κι έτσι, αντίθετα από την Αίγυπτο, στην οποία έχει ανακαλυφθεί πλήθος παπύρων από την αρχαιότητα, στην Ελλάδα δεν έχει βρεθεί κανένας πάπυρος τόσο παλιός. Ο «Πάπυρος από το Δερβένι» στάθηκε «τυχερός» σ’ αυτό. Η φωτιά η οποία κόντεψε να τον κάψει βοήθησε στο να διατηρηθεί μέχρι σήμερα! Ήταν μισοκαμένος από τη νεκρική πυρά. Κάτι που μπορεί σήμερα να μας δυσκολεύει στην ανάγνωσή του, αλλά χάρη σ’ αυτό το κάψιμο χρωστά με το ότι δεν καταστράφηκε από το χρόνο.


Πως όμως είναι δυνατόν ένα εύρημα του 1962 να είναι ακόμα σχεδόν άγνωστο 42 χρόνια μετά;


Για τα πρώτα χρόνια υπάρχουν δικαιολογίες. Ο πάπυρος ήταν σχεδόν καμένος, η τεχνολογία δεν επέτρεπε βιαστικές κινήσεις, έπρεπε οι ειδικοί να προχωρούν με προσοχή μήπως τον καταστρέψουν.


Όμως το 1982, είκοσι χρόνια μετά την ανακάλυψη ήδη είχαν αναγνωστεί κάποια τμήματα και έγινε μια πρώτη «πειρατική» έκδοσή τους: ανώνυμα.


Κι έπειτα πάλι έπρεπε να περάσει σχεδόν μια ακόμα εικοσαετία μέχρι να αρχίσουν να εμφανίζονται περισσότερες εργασίες για το θέμα, ενώ μόλις το 2006 έφτασε η είδηση στην κορυφή των ειδήσεων, καθώς η τεχνολογία είχε πλέον επιτρέψει την ανάγνωση ακόμα και καμένων τμημάτων. Η πλήρης ανάγνωση των τμημάτων του πάπυρου ίσως βέβαια να μη ολοκληρωθεί ποτέ, αφού ορισμένα χάθηκαν για πάντα στις στάχτες της νεκρικής πυράς που διατήρησε τον πάπυρο. Ήδη όμως όσο έχει αναγνωστεί δείχνει να είναι εξαιρετικού ενδιαφέροντος.


Τα 40 χρόνια που πέρασαν και παρά τη σημασία του παπύρου αυτού (ή όπως λένε ορισμένοι, ακριβώς εξ’ αιτίας της σημασίας του) ο πάπυρος παρέμενε άγνωστος για το ευρύ κοινό. Ο επιστήμονες μάλωναν για το ποιος θα το πρωτοδημοσιεύσει το κείμενο ενώ δημοσιότητα έβλεπαν μόνο «πειρατικές» αναγνώσεις του κειμένου που έμεναν στην αφάνεια, έξω από το ακαδημαϊκό στενό κύκλο.


Μέχρι σήμερα από τα κομμάτια του έχει γίνει δυνατό να ανασυσταθούν 26 στήλες κειμένου, από το οποίο μονάχα το επάνω μέρος ήταν σε αναγνώσιμη κατάσταση. Αυτό το κείμενο είναι που έχει κάνει τον πάπυρο να χαρακτηριστεί ως το «σπουδαιότερο» εύρημα της Ελληνικής αρχαιότητας εδώ και αιώνες, και επιτέλους το κείμενο – χάρη στην τεχνολογία – θα γίνει δυνατόν να αποκαλύψει τα περισσότερα «μυστικά» του: Σύμφωνα με το Assosiated Press, το 2006: «… Χρησιμοποιώντας τη μέθοδο της μικροφασματικής φωτογράφισης, οι επιστήμονες κατάφεραν να διαβάσουν τον απανθρακωμένο πάπυρο από το Δερβένι, που φυλάσσεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης. Το κείμενο θίγει το πρόβλημα των σχέσεων φιλοσοφίας και θρησκευτικότητας.


Πρόκειται για το γνωστό -από το Φεβρουάριο του 1962, όταν και ανακαλύφθηκε- πάπυρο με ορφικό κείμενο, που βρέθηκε καμμένος στις πλάκες του κιβωτιόσχημου τάφου στο Δερβένι (στον ίδιο όπου βρέθηκε ο εντυπωσιακός χάλκινος κρατήρας με την τέφρα του νεκρού, χρυσό στεφάνι και άλλα σκεύη).


Ο πάπυρος, που θεωρείται από τους ειδικούς ως το αρχαιότερο διατηρημένο βιβλίο της δυτικής παράδοσης, φέρεται ότι είναι γραμμένος στο δεύτερο μισό του 5ου π.Χ. αιώνα (καθώς θεωρείται ότι γράφηκε πολύ πριν το θάνατο και την καύση του νεκρού, που προσδιορίζεται στα 340 π.Χ).
Οι ειδικοί επιστήμονες, με επικεφαλής τον Ντιρκ Όμπινκ του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, βρέθηκαν την Τρίτη στη Θεσσαλονίκη, όπου και παρουσίασαν το έργο ενός και πλέον μήνα ερευνητικών διαδικασιών.


«Χρησιμοποιήθηκε τεχνολογία αιχμής για ανάγνωση δυσανάγνωστων κειμένων. Η μικροφασματική φωτογράφιση του παπύρου διήρκεσε περί τις τρεις εβδομάδες. Χρησιμοποιήσαμε ηλεκτροσκοπική μέθοδο αποκόλλησης των επιπέδων του παπύρου (φύλλων). Στόχος μας είναι να τεθεί ο πάπυρος και το περιεχόμενο του κειμένου που εμπεριέχει υπόψη της παγκόσμιας πολιτιστικής ανάλυσης, με στέρεη πλέον θεμελίωση» δήλωσε ο επικεφαλής της ερευνητικής ομάδας.


Ο πάπυρος βρέθηκε απανθρακωμένος σε τέσσερα μεγάλα κομμάτια, ενώ υπό μελέτη έχουν τεθεί και οι σχεδόν 200 απανθρακωμένοι σβώλοι (μέρη στάχτης), προκειμένου να «βοηθήσουν» στη μελέτη - αποκρυπτογράφηση του περίφημου κειμένου του παπύρου.»


Γιατί άργησε να γίνει γνωστό


Κατ’ αρχήν υπήρχε εσωτερικός ανταγωνισμός μεταξύ των μελετητών λόγω της μεγάλης σημασίας του ευρήματος.


Η αδικαιολόγητη καθυστέρηση, όπως αναφέρθηκε στις ειδήσεις, έδωσε αφορμές και για δηλώσεις όπως η πιο κάτω: «Στην παρουσίαση του έργου των ερευνητών, ο κ. Πιερρής, σχολιάζοντας την επί 40 και πλέον χρόνια ανυπαρξία επίσημης δημοσίευσης-ανάγνωσης του κειμένου του "παπύρου του Δερβενίου", μίλησε για ένα "μείζον σκάνδαλο στα επιστημονικά χρονικά", ενώ σε ερώτηση για το πού το αποδίδει, απάντησε πως "προφανώς οι άνθρωποι που ανέλαβαν την αποκρυπτογράφηση του δεν ήταν ίσοι με το μέγεθος του έργου».


Οπωσδήποτε 40 χρόνια και παραπάνω είναι πολλά για να μένει στην αφάνεια ένα τέτοιο κείμενο.


Πέρα από τα «ακαδημαϊκά» μαχαιρώματα όμως το ίδιο το κείμενο είναι «προκλητικό» για κάποιες στερεότυπες αντιλήψεις σχετικά με την αρχαία Ελληνική θρησκευτικότητα και την θρησκεία:


Μέχρι σήμερα σκόρπιες αναφορές στους Ορφικούς έδειχναν ότι η θρησκεία τους είχε στοιχεία που την διαφοροποιούσαν από τις διαδεδομένες «λατρείες» των Ολύμπιων του «Δωδεκάθεου»: Είχαν περιπλανώμενους ιερείς-ιεροκήρυκες, του «Ορφεοτελεστές», οι οποίοι μάλιστα «μοίραζαν άφεση αμαρτιών» με τρόπο που ορισμένοι παρομοιάζουν με τα «συγχωροχάρτια» (Πλάτωνα Πολιτεία 365). Κήρυτταν «σωτηρία» για το πώς οι άνθρωποι μπορούσαν να γλυτώσουν τους «τρόμους του Άδη» και γενικά πράγματα που δεν έχουν αντίστοιχα στην κλασική αρχαιοελληνική θρησκεία. Αυτό σίγουρα είναι ενοχλητικό για ορισμένους σήμερα, που δεν θέλουν να ακούσουν ούτε καν ως πιθανολογία ότι τέτοια πράγματα μπορεί να σχετιζόταν με την αρχαία Ελληνική θρησκευτικότητα.


Όμως ο Πάπυρος από το Δερβένι, ξεχασμένος τόσα χρόνια γνωρίζει επιτέλους δημοσιότητα και πιο σημαντικό για το κοινό είναι ότι με τη χρήση σύγχρονης «τεχνολογίας αιχμής» σε μια έρευνα όπου συνεργάζονται και καθηγητές από την Οξφόρδη, από το Πανεπιστήμιο της Πάτρας και το Πανεπιστήμιο Brigham Young, οι ερευνητές από την Ελλάδα και το εξωτερικό, κατάφεραν να κάνουν ορατό και μέρος του κείμενου που ήταν πρακτικά απανθρακωμένο. Έτσι σύντομα θα είναι έτοιμη μια όσο το δυνατόν πληρέστερη ανασύσταση του κειμένου και θα ριχθεί ακόμα περισσότερο φως στο περιεχόμενό του.


Υπολογίζεται ότι στο μέχρι τώρα κείμενο που έχει αναγνωστεί θα προστεθεί ένα 10-20% επιπλέον, και έτσι θα εξηγηθούν ίσως κάποιες από τις αποσπασματικές φράσεις και θα συμπληρωθούν κενά. Κι αυτό είναι μόνο η αρχή. Όπως γράφεται στη διεθνή και Ελληνική ειδησεογραφία η αρχαιολόγος Πολυξένη Βελένη πιστεύει ότι η χρήση των τεχνολογιών που χρησιμοποιήθηκαν για την πρόσφατη ανάγνωση του κειμένου του χαμένου γνωστικού «ευαγγελίου του Ιούδα» μπορούν να βοηθήσουν στην ακόμα καλύτερη ανάγνωση του κειμένου του Πάπυρου από το Δερβένι.


Το κείμενο


Πρόκειται για νεκρικό κείμενο, του οποίου το πρώτο μέρος ασχολείται με νεκρικές τελετές και αναφορές σε «εσχατολογικές» πεποιθήσεις (δηλαδή για τη μετά το θάνατο «ζωή»), ενώ το κυριότερο μέρος του κειμένου ασχολείται με την αλληγορική και φιλοσοφική ερμηνεία ενός άγνωστου θεγονικού ποιήματος που αποδίδονταν στον Ορφέα. Το ποίημα είναι γραμμένο σε δακτυλικούς εξάμετρους στίχους (όπως και τα Ομηρικά ποιήματα).


Το κείμενο του πάπυρου πρέπει να γράφτηκε από άγνωστο, σε μας, συγγραφέα προς το τέλος του 5ου π.Χ. αιώνα, στα τελευταία χρόνια του Πελοποννησιακού Πολέμου. Η Ελληνική διάλεκτος στην οποία είναι γραμμένο πλησιάζει στην Ιονική, η οποία ήταν η διάλεκτος στην οποία έγραφαν οι Ίωνες Φιλόσοφοι. Ο συγγραφέας δείχνει ενημερωμένος για ζητήματα της Ιωνικής φιλοσοφίας.


Η μορφή


Ο μισοκαμένος πάπυρος ήταν ανακατεμένος με τις στάχτες της νεκρικής πυράς που είχε στηθεί πάνω στην πλάκα του τάφου. Είναι γραμμένος με τον συνήθη για την εποχή (μέχρι το 260 π.Χ. περίπου) τρόπο σε στήλες ορισμένου πλάτους. Διαφέρει από τα χρυσά και μολύβδινα φύλλα που περιείχαν σύντομα επικήδεια Ορφικά κείμενα και ταφόταν μαζί με τους νεκρούς, ως «μεταθανάτιοι οδηγοί» προς τις πέραν του τάφου περιπέτειες, και τα οποία έχουν μεγαλύτερες ομοιότητες προς τους Αιγυπτιακούς πάπυρους των «βιβλίων των νεκρών». Ο Πάπυρος από το Δερβένι ήταν ένα ολόκληρο και πολύτιμο βιβλίο.


Το προκλητικό περιεχόμενο


Ο πάπυρος παρουσιάζει μια Ορφική κοσμογονία και θεογονία, μαζί με ερμηνεία, που μας έρχεται κατευθείαν από αρχαιότητα, κι όχι μέσα από αντίγραφα, αντιγράφων που έγιναν, 1000 ή 1500 χρόνια μετά.


Έπειτα, επιβεβαιώνονται οι άλλες παραλλαγές Ορφικών κοσμογονιών που έφτασαν μέχρι σήμερα, από τα αντίγραφα των αντιγράφων, κι έτσι ξέρουμε ότι τουλάχιστον η γραπτή αντιγραφική παράδοση των χειρόγραφων, παρά τις πολλές αντιγραφές μέσα στους αιώνες δεν διέφθειρε τα κείμενα. (Η ύπαρξη πολλών παραλλαγών που έχουν μεταξύ τους μικρές διαφορές εντοπίζεται από την αρχαιότητα ήδη σε πολλές περιπτώσεις και δεν θεωρείται πως επηρεάζει τη συνολική αξιοπιστία των χειρόγραφων).


Ακόμα περισσότερο όμως, μέσα από τον Πάπυρο από το Δερβένι διαφαίνονται τάσεις που φαίνονται να έχουν βασικές διαφορές με την Ομηρική και κλασική Ελληνική θρησκευτικότητα των λατρειών των Ολύμπιων. Τάσεις που ξέραμε, και υποψιαζόμασταν από κάποια Πλατωνικά κυρίως κείμενα, τώρα επιβεβαιώνονται από τον πάπυρο:


Ανάγκη σωτηρίας της «ψυχής» από τους «τρόμους του Άδη»


Η ιδέα ότι η σωτηρία έρχεται δια μέσου την «γνώσης της Αλήθειας»


Η ιδέα ότι όλες οι θεότητες του Πάνθεου συνοψίζονται σε μία, τον Ζευ.


Ακόμα η δημιουργία του κόσμου από ένα Αρχέγονο Σοκοτάδι-Τίποτα, τη «Νυξ» (και τον «Αιθέρα»).


Διαφαίνονται έτσι πιο καθαρά οι Ορφικές απόψεις για μια «δημιουργό» θεότητα – που δείχνει συγγένεια προς τις μετέπειτα «μονοθεϊστικές» πεποιθήσεις, αλλά και για πρώτη φορά, όπως το θέτει ο διευθυντής του Ινστιτούτου Φιλοσοφικών Ερευνών της Πάτρας, Απόστολος Πιερρής, που μετέχει στην ερευνητική ομάδα, καταγράφεται ότι και στην αρχαία Ελλάδα υπήρχε από τα χρόνια του «χρυσού αιώνα» η πεποίθηση ότι «η σωτηρία της ψυχής στην ανθρώπινη φύση εξαρτάται από τη γνώση και την απόλυτη αλήθεια». «Με την ανάγνωση του κειμένου επανέρχεται το πρόβλημα των σχέσεων φιλοσοφίας και θρησκευτικότητας. Παρά τις τερατολογικές απόψεις του 'συγγραφέα' του κειμένου είναι η πρώτη φορά που αρθρώνεται -και καταγράφεται- πως η σωτηρία της ψυχής στην ανθρώπινη φύση εξαρτάται από τη γνώση και την απόλυτη αλήθεια» τόνισε ο διευθυντής του Ινστιτούτου Φιλοσοφικών Ερευνών της Πάτρας, Απόστολος Πιερρής, που μετέχει στην ερευνητική ομάδα.


Έτσι όπως το θέτει, ο Απόστολος Πιερρής, το κείμενο: «Κατά κάποιο τρόπο υπήρξε προδρομικός του Χριστιανισμού, ο Ορφισμός αφού δίδασκε ότι η σωτηρία του ανθρώπου εξαρτάται από τη γνώση της αλήθειας».


Όλα αυτά κάνουν τους ερευνητές να σκέφτονται ότι ίσως το κείμενο του πάπυρου να μπορεί να ρίξει φως τις πρώιμες Ελληνικές μονοθεϊστικές πεποιθήσεις.


Η κοσμολογία


Η «Κοσμολογία» του Πάπυρου από το Δερβένι έχει τόσο μεγάλες ομοιότητες με τις μέχρι σήμερα γνωστές «Ορφικές» κοσμογονίες, ώστε να επιβεβαιώνεται το ότι πρόκειται για Ορφικό κείμενο, αλλά ταυτόχρονα να επιβεβαιώνει ότι εκείνα που έφτασαν ως τις μέρες μας ως «Ορφικά» πράγματι θεωρούνταν Ορφικά και στην κλασική αρχαιότητα:


Σύμφωνα με τον πάπυρο όλα ξεκίνησαν με τη Νύχτα και τον Όλυμπο (ο οποίος για τον συγγραφέα του παπύρου είναι Χρόνος (Κρόνος) και το Νου και την Πνοή (Μοίρα). Ενώ ακολούθησαν ο Ουρανός και η Γη (Ουρανία Αφροδίτη;), κι από εκείνους ο Κρόνος (Χρόνος) και Γη/Ρέα/Μητέρα/Ήρα, κι έπειτα ο Ζευς που ενσωμάτωσε όλους τους πριν και γέννησε όλους τους μετά με την Ήρα / Γη.


Η φιλοσοφία του


Όπως ανέφερα ένα από τα συνταρακτικά του Πάπυρου από το Δερβένι είναι ότι σε αυτό βρίσκονται ιδέες οι οποίες έχουν περισσότερο συσχετιστεί με θρησκείες που ασχολούνται με τη «σωτηρία» της ψυχής και με μονοθεϊστικές τάσεις.


Χρησιμοποιεί γνωστούς θεογονικούς «μύθους» της αρχαίας Ελλάδας αλλά η ερμηνεία που δίνει απομακρύνεται από την κλασική και Ομηρική Ελληνική θρησκευτικότητα και τις λατρείες των Ολύμπιων.


Περιέχει εσχατολογία, σωτηριολογία, την άποψη ότι η «γνώση της αλήθειας» είναι που σώζει ενώ «φλερτάρει» και με μονοθεϊστικές τάσεις παρουσιάζοντας ότι το Ζευ ως τον όντως «πρώτος», ίσως και μόνος των θεών (αν και πρακτικά τρίτος βασιλιάς ενός πλήθους θεών) αφού από τη μια αφομοίωσε όλους τους προηγούμενους «βασιλιάδες» ενώ από αυτόν βγήκαν όλοι οι επόμενοι «θεοί». Οπότε όλα συνοψίζονται σ’ αυτόν, κατά τον συγγραφέα του Πάπυρου από το Δερβένι.


Ο ιδιοκτήτης


Ο ιδιοκτήτης του Παπύρου ήταν, όπως δείχνουν τα ευρήματα του τάφου του, Μακεδόνας ευγενής, αθλητής και πολεμιστής, ο οποίος τάφηκε μαζί με τα όπλα του και πολύτιμα αντικείμενα, αφού πρώτα κάηκε σε νεκρική πυρά πάνω στην ταφόπλακα.


Πως διατηρήθηκε


Γιατί έριξαν κάτι τόσο πολύτιμο σε μια νεκρική πυρά; Ίσως να μην το μάθουμε ποτέ. Μπορεί να ήταν τόσο αγαπημένο στον νεκρό ώστε ο ίδιος να ζήτησε να καεί μαζί του. Μπορεί κάποιος φίλος η συγγενής να σκέφτηκε ότι θα ήταν αρμόζον να συνοδεύσει το νεκρό. Ίσως πάλι να το πέταξαν κάποιοι που θα ήθελαν να καεί το βιβλίο και να χαθεί για πάντα. Μπορεί ακόμα και να το διάβαζαν την ώρα της κηδείας ως επικήδειο ή ως μέρος της επικήδειας τελετής κι ένας ξαφνικός άνεμος να το άρπαξε από τα χέρια που το κρατούσαν και να το έριξε στη φωτιά. Υπάρχει ακόμα η άποψη ότι ο πάπυρος χρησιμοποιήθηκε (τελετουργικά ή και από αμέλεια) ως «προσάναμμα» για την νεκρική πυρά του ιδιοκτήτη του. Το γεγονός ότι δεν κάηκε ολοκληρωτικά δείχνει ότι ίσως να φυσούσε δυνατός άνεμος εκείνη τη μέρα και ίσως να είχαν πρόβλημα με τη φωτιά.


Το βέβαιο είναι ότι και να έγινε, μας έκανε μεγάλη χάρη.


Ο Συγγραφέας


Αλλά ποιος ήταν ο συγγραφέας;


Πολλοί έχουν προταθεί. Ο Αθηναίος μάντις Ευθύφρων, ο φιλόσφος Αναξαγόρας, ο Διογένης Απολλωνιάτης, ο Αρχέλαος ο Αθηναίος (δάσκαλος του Σωκράτη), και ο Διαγόρας της Μήλου, ο διάσημος «άθεος» της αρχαιότητας, ο Διαγόρας του Τηλεκλείδη από την Μήλο (που οι Αθηναίοι καταδίκασαν σε θάνατο γύρω στο 415 π.Χ. γιατί κορόιδευε τα Ελευσίνια Μυστήρια και αποθάρρυνε τους ανθρώπους από τη συμμετοχή στη μύηση, και ο οποίος χρησιμοποιούσε την ετυμολογία των λέξεων για να ερμηνεύσει τα ονόματα των θεών). Αυτός το τελευταίος είχε γράψει ένα έργο – χαμένο από την κλασική αρχαιότητα – το «Αποπυργίζοντες λόγοι». Μερικοί εικάζουν ότι ο Πάπυρος από το Δερβένι, είναι ακριβώς αυτό το έργο!


Είναι πολύ πιθανό το περιέχομενο του Πάπυρου από το Δερβένι να θεωρούνταν ασεβές και αθεϊστικό, καθώς αντιπρότεινε στην πολλαπλότητα των θεών, μια μοναδική ενότητα «όλων σε ένα».


Ως συγγραφέας προτάθηκε ακόμα ο Στησίμβροτος αλλά σήμερα μάλλον έχει αποκλειστεί. Φυσικά όλα τα ενδεχόμενα είναι ανοιχτά, από τη στιγμή που δεν έχουμε σαφείς πληροφορίες.


Συσχετισμοί


Το κείμενο του πάπυρου, εικάζουν σήμερα αναλυτές, ενώ είναι φανερά Ορφικό, ίσως σχετίζεται και με τη φιλοσοφία ενός από τους «ξεχασμένους» προδρόμους της Ελληνικής Φιλοσοφίας: Τον Φερεκύδη από τη Σύρο.


Ο Φερεκύδης, έζησε γύρω στον 6ο π.Χ. αιώνα και υπήρξε και δάσκαλος του Πυθαγόρα. Φαίνεται ότι ταξίδεψε αρκετά στην Ανατολή (όπως και οι περισσότεροι γνωστοί «σοφοί» της εποχής του) πριν αποσυρθεί σε κάποιο σπήλαιο στην Σύρο (όπου ακόμα και σήμερα δείχνουν τη «σπηλιά του Φερεκύδη».


Από τη διδασκαλία του έχουν σωθεί ελάχιστα. Ο Αριστοτέλη ανέφερε στα Μεταφυσικά του ότι ο Φερεκύδης επηρεάστηκε από τους «Μάγους» της Περσίας (Ζοροάστρες ιερείς). Ήταν ο πρώτος που έγραψε φιλοσοφικό βιβλίο, το «Περί φύσεως και θεών» (Διογένης Λαέρτιος Α, 116-122) αλλά η σκέψη του ήταν ακόμα διαποτισμένη από της «θεολογικές» επιρροές των θεογονικών διηγήσεων του Ησίοδου αλλά και των όσων είχε μάθει στην Ανατολή από τα «απόκρυφα» βιβλία των Φοινίκων. Έτσι ως «πρώτο» φιλόσοφος θεωρείται ο «φυσικός» Θαλής παρά ο «θεολόγος» Φερεκύδης. Ο Διογένης Λαέρτιος διασώζει ακόμα μια επιστολή του Θαλή προς τον Φερκύδη όπου ο Θαλής σ’ αυτήν παραδέχεται ότι ο Φερεκύδης ήταν ο πρώτος από τους Έλληνες Ίωνες που έγραψε για «θεία πράγματα» και αναφέρει για τις αστρονομικές του γνώσεις (Δ.Λ. Ι, 43). Θεωρούσε μάλλον ότι ο Χρόνος ήταν αρχέγονη θεότητα όπως φαίνεται από την αρχή του βιβλίου του που μόνη αυτή σωζόταν στα χρόνια του Διογένη Λαέρτιου (3ος μ.Χ. αιώνας): «Ο Ζας(Ζευς=ουρανός) και ο Χρόνος ήταν από πάντα (ήσαν αεί) το ίδιο και η Γη (Χθονίη). Το δε όνομα της Χθονίης έγινε Γη επειδή ο Ζας την έδωσε «γέρας» (να γερνά, να φθείρεται)».


Λεγόταν ακόμα ότι ήταν πολύ καλός στις «προβλέψεις» και ότι κατά κάποιο τρόπο «όρισε» για διάδοχό του τον Πυθαγόρα λέγοντας «τελείωσε η δική μου σοφία, για περισσότερα, στον Πυθαγόρα…»


Όπως φαίνεται αυτές οι έχουν πολλά κοινά με τις απόψεις του «Πάπυρου από το Δερβένι» αλλά και οι Ορφικές διδασκαλίες. Γίνεται έτσι φανερή μια σύνδεση μεταξύ Ορφικών, Φερεκύδη και «πάπυρου» αλλά και Διονυσιακής λατρείας που φαίνεται ότι υπήρξε πηγή όλων. Επιπλέον, ο πάπυρος μιλά για θυσίες παρόμοιες με αυτές των Μάγων.


Τι είναι τελικά;


Πρόκειται οπωσδήποτε για Ορφικό κείμενο. Ίσως μια από τις «βίβλους όμαδον» των Ορφικών που αναφέρει ο Πλάτωνας στην Πολιτεία (365).


Το περιεχόμενο είναι ένα σχόλιο σε κάποιο ποίημα γραμμένο σε δακτυλικό εξάμετρο το οποίο αποδίδεται στον Ορφέα. Αναφέρονται αποσπάσματα του ποιήματος και γίνονται οι στίχοι σχολιάζονται ξεχωριστά.


Το ποίημα αρχίζει με τα λόγια:


«Κλείστε τις πόρτες εσείς οι αμύητοι» - η κλασική απαίτηση μυστικότητας η οποία αναφέρεται και από τον Πλάτωνα (Συμπόσιο 218).


Η θεογονία του ποιήματος λέει ότι όλα ξεκίνησαν όταν η Νύχτα γέννησε τον Ουρανό, αυτόν που έγινε πρώτος βασιλιάς. Έπειτα ακολούθησε ο Κρόνος (Χρόνος) ο οποίος πήρε τη βασιλεία από τον Ουρανό, κι αυτός με τη σειρά του την έχασε από το Ζευ - Δία.


Ο Ζευς έχοντας ακούσει όλους τους χρησμούς από τον πατέρα του πηγαίνει στο άντρο της Νύχτας, η οποία του είπε όλους τους χρησμούς που αργότερα θα εκπλήρωνε. Ο Ζευς, όταν τους άκουσε κατάπιε τον φαλλό του Ουρανού (κληρονομώντας έτσι τη «δύναμή» του).


Στον Πάπυρο από το Δερβένι συναντώνται ο Ηράκλητος, με τους «Τρόμους του Άδη» και θυσίες προς τις Ερυνίες.


Φαίνεται ότι ο σκοπός του κειμένου δεν είναι απλά ο σχολιασμός του Ορφικού ποιήματος αλλά η έμφαση στο ρόλο και τη σημασία της «σωστής» ερμηνείας των τελετουργικών ή των ιερών κειμένων των Ορφικών.


Ο συγγραφέας του πάπυρου μοιάζει να επιμένει στο ότι αυτά δεν πρέπει να τα παίρνουμε κατά γράμμα. [Ότι η κατά γράμμα ερμηνεία είναι επικίνδυνη για την πίστη]. Αλλά ότι η σωστή προσέγγιση είναι το να τα ερμηνεύουμε αλληγορικά και ετυμολογικά. Μια μέθοδο ερμηνείας που πρώτος εισηγήθηκε ο Θεαγένης από το Ρήγιο τον 6ο π.Χ. αιώνα – και που θυμίζει κάπως τον «ονοματισμό» του – σύγχρονου με τον πάπυρο Αντισθένη, τον σοφιστή μαθητή του Σωκράτη που υπήρξε η αρχή των Κυνικών. Αυτές άλλωστε ήταν μέθοδοι προσφιλείς στους σοφιστές και τους προσωκρατικούς. Ο συγγραφέας του Πάπυρου από το Δερβένι σ’ αυτούς άνηκε. Θυμίζει Εμπεδοκλή (ο οποίος και αυτός συνδύαζε τη φυσική φιλοσοφία του Αναξαγόρα με μια Πυθαγόρεια εσχατολογία, και τον Αλκιδάμα από την Ελέα, στα «Φυσικά».


Το περιεχόμενο


Φαίνεται ότι ο συγγραφέας επεδίωκε όχι να δώσει ένα σχολιασμό του ποιήματος, αλλά να στηρίξει μια συγκεκριμένη θρησκευτική άποψη. Έτσι δείχνει να συγγενεύει πολύ περισσότερο με τους πρώιμους φιλόσοφους και τους σοφιστές παρά με τους ραψωδούς όπως ο Στησίμβροτος από τη Θάσο ή ο Ίων του Πλάτωνα οι οποίοι ερμήνευαν και σχολίαζαν τους παλιούς ποιητές, όπως (Όμηρο, Ησίοδο, Αρχίλοχο, κτλ.).


Η αποσύνδεση του σχολιασμού των ποιημάτων από τη θρησκεία έγινε αργότερα, από τον Αριστοτέλη, στα χρόνια που ο πάπυρος βρισκόταν πια στη Μακεδονία στα χέρια του τελευταίου του ιδιοκτήτη.


Έτσι ο Πάπυρος από το Δερβένι ανήκει σε μια προηγούμενη φάση. Είναι πιο κοντά στο βιβλίο του Πρόδικου του Κειου «Περί των Τρόμων του Άδη» ή στις «εξηγήσεις» του Πρωταγόρα, για τον Σιμωνίδη, παρά με τα Ομηρικά Ζητήματα του Αριστοτέλη ή στους διαδόχους του, τους φιλόλογους και σχολιαστές των Ελληνιστικών χρόνων.


Οι στήλες 3 και 6 προϋποθέτουν την επιβίωση της ψυχής μετά τον θάνατο.


Ένα πράγμα που αναφέρει ακόμα ο πάπυρος είναι η αντιθετική παρουσίαση του Αχελώου (ως «νερό») με τον Ζευ (ως «αέρα») τα οποία όμως τελικά θεωρεί ένα και το αυτό. Η ταύτηση αυτή νερού και αέρα θυμίζει πολύ την διπλή χρήση του μαγικού-θρησκευτικού όρου «βέδυ» από «Μακεδόνες ιερείς» (σ.σ. πιθανότατα του Δίου), το όποιό «βέδυ», άλλοτε εκλαμβάνεται ως «ύδωρ» (νερό) και άλλοτε ως «αήρ» (αέρας) (Νεάνθης ιστορικός, Φιλύλλιος Κωμικός κτλ.).


Ο σχολιασμός του ποιήματος αρχίζει στην 7η στήλη μέχρι και την τελευταία που έχουμε, την 26η. Οι πρώτες έξι (και ειδικά μεταξύ 2ης και 6ης στήλης) παρουσιάζονται κάποια τελετουργικά. Αναφέρει τους Μάγους, ίσως ως κάτι αντίστοιχο με τους Ορφεοτελεστές που αναφέρει ο Πλάτωνας. Το αρχέγονο ζεύγος, η Νύχτα και ο Αιθέρας, ο πρώτος βασιλιάς, ο Ουρανός και παρουσιάζει μια Ορφική Κοσμογονία.


Ο συγγραφέας του Παπύρου εξισώνει τον Θεό με το Νου και το Πνεύμα (αέρα) και θεωρεί ότι ο Ηράκλειτος, ο οποίος θεωρούσε ως πρώτη αρχή το της φωτιά (πυρ) αναιρεί τα ίδια του τα λόγια όταν λέει ότι ο ήλιος ελέγχεται από τον θείο άνεμο και τα πνεύμα βοηθούς του (Στήλη 4.6)


Ο Κοσμικός Θεός


Η θεολογία του παπύρου είναι ιδιαίτερα προκλητική. Τόσο ώστε κάποιοι να θεωρούν ότι ο συγγραφέας του παπύρου ηθελημένα στόχευε στο να σοκάρει τους παραδοσιακά θρησκευόμενους της εποχής του: σαν ριζοσπαστικός μονοθεϊστής ταυτίζει όλες τις παραδοσιακές θεότητες, θεούς και θεές τη μια με την άλλη, φτάνοντας στο συμπέρασμα να αναγνωρίσει όλες τις θεότητες ως μία, τον Ζευ, αλλά ως Αέρα-Νου. Θα έλεγα ότι αυτό θυμίζει έντονα μια άλλη αρχέγονη μοναδική θεότητα της αρχαίας Ελλάδας, τον Έρωτα, καθώς αυτός, ως «έλξη» συγκεντρώνει τα πάντα, σε ένα. Από την άλλη, η Μοίρα/Πνεύμα/Φρόνηση δεν ταυτίζεται με τον Ζευ/Αέρα/Νου, αλλά ίσως αντιπροσωπεύει κάποια του ενέργεια.


Το συμπέρασμα του συγγραφέα του πάπυρου είναι ότι ο Ζευς εσωμάτωνε τελικά όλους τους θεούς, γινόμενος Όλα σε Ένα.


Ακόμα ταυτίζει τον Όλυμπο με τον Χρόνο, από τη φράση «Μακρόν Όλυμπον» που περιείχε το Ορφικό ποίημα που ερμήνευε.


Ο Πάπυρος Σήμερα


Για πρώτη φορά βρέθηκε στα χέρια μας ένα αληθινό βιβλίο από την κλασική Ελληνική αρχαιότητα. Και μάλιστα βιβλίο το οποίο «φωτίζει» σκοτεινές πτυχές της αρχαίας Ελληνικής θρησκευτικότητας. Έτσι, ο Πάπυρος από το Δερβένι αξίζει πραγματικά τον χαρακτηρισμό του «πιο σημαντικού» ευρήματος για την Ελληνική φιλοσοφία από τον καιρό της Αναγέννησης.


Μια άποψη είναι ότι ο συγγραφέας του πάπυρου θέλησε να «εκσυγχρονίσει» τις Ορφικές διδασκαλίες με μια ερμηνευτική μέθοδο ταιριαστή με αυτή των σοφιστών του 5ου αιώνα. Ενώ το κείμενο του πάπυρου είναι διαφορετικό από τα κείμενα της «Αιγυπτιακής Βίβλου των Νεκρών» ή ακόμα και από εκείνα των Ορφικών «ταφικών» κειμένων των χρυσών ή μολύβδινων φύλλων.


Τελικά το περιεχόμενο παραπέμπει απ’ ευθείας τις «Βίβλους Όμαδον» των Ορφικών. Δεν ήταν αυτό το βιβλίο τοποθετημένο εκεί για τον ίδιο λόγο που τοποθετούσαν τις χρυσές πινακίδες. Τον έκαψαν (χωρίς μεγάλη επιτυχία, ευτυχώς για εμάς) μαζί με τον νεκρό επειδή μάλλον το ήταν ένα πολύ προσφιλές, αγαπημένο αντικείμενο, το οποίο δεν ήθελε να αποχωριστεί ούτε με το θάνατο. Αυτό φαίνεται και από το κείμενο του πάπυρου που δεν είναι μόνο ευχές και οδηγίες. Ο πάπυρος περιέχει φιλοσοφικό-μυητικό κείμενο σχετικό με τον Άδη και βρέθηκε μαζί με τις στάχτες του νεκρού σαν να κάηκε το βιβλίο μαζί του. Δεν ήταν δηλαδή κάποιο κείμενο που προοριζόταν να «συνοδέψει» τον νεκρό στο ταξίδι του αλλά αγαπημένο του αντικείμενο που τάφηκε μαζί του. Η φωτιά όμως δεν ολοκλήρωσε το έργο της και η σημερινή τεχνολογία μας έδωσε την δυνατότητα να δούμε τι γράφει – έστω και αποσπασματικά


Ο «Πάπυρος από το Δερβένι» αξίζει σίγουρα το να θεωρηθεί ως από τα βιβλία της Αρχαίας Ελληνικής Βίβλου των Νεκρών. Μιλά για τους «τρόμους του Άδη» (στήλη 5) συνδέει όλα αυτά με κοσμογονικές διηγήσεις και μάγους, αλλά και κάποιο «ταξίδι» (στήλη 2) κι όλα αυτά που λέει αφορούν τους ζωντανούς. Κι αν κάηκε μαζί με κάποιον νεκρό αυτό έγινε μάλλον γιατί ήταν από τα «αγαπημένα» του βιβλία και δεν πρόκειται για συνοδευτικό κείμενο νεκρού.

Related Posts Plugin for WordPress, Blogger...

Ζωντανές Tελευταίες Eιδήσεις Aπο Tις Mεγαλύτερες Eλληνικές Eφημερίδες , Portals , Blogs , Websites

newsbeasti-Reporter

Tro-ma-ktiko.blogspot Live News

Fimotro.blogspot.com - Live News

Εύρεση Εργασίας , Τουρισμός , Τα Πάντα για την TV , Τζίροι Αγώνων Ποδοσφαίρου

Τέλειο Σύστημα ! Παίξε Deal Online ! TotoPot της 10Bet ! Πάρε μέρος στο WPT !

Δείτε Αναρτήσεις Φιλικών Blogs

Ευκαιρίες Εργασίας & Χρήματα απο το διαδίκτυο ..

Καιρός,Οδηγος Poker,World TV,Τι παίζει στο Cinema,Youtube Tv,Προγνωστικά Στοιχήματος

Δοκιμάστε την τύχη σας στο Bet365 Casino !! Live Dealers !!! 100 Euro ΔΩΡΕΑΝ !!!